Η Στάχτη, η προέλευση και η σημασία της
Με την Τετάρτη της Τέφρας αρχίζει η Σαρακοστή, η περίοδος των σαράντα ημερών που προηγούνται του Πάσχα, κατά τις οποίες καλούμαστε ιδιαίτερα να μεταστραφούμε. Είναι η ημέρα που έχει παραμείνει ως κύρια ημέρα νηστείας και αποχής από το κρέας μαζί με την Μεγάλη Παρασκευή.
«Αφού συνελήφθη ο Ιωάννης, ο Ιησούς ήλθε στη Γαλιλαία, κηρύττοντας το Ευαγγέλιο του Θεού. Έλεγε: «πληρώθηκε ο χρόνος και η βασιλεία του Θεού πλησιάζει: μετανοείτε και πιστεύετε στο Ευαγγέλιο». (Μαρκ. 1,15).
Από το απόσπασμα του Ευαγγελίου του Μάρκου πήραμε το τυπικό που συνοδεύει την τοποθέτηση της Ιερής Τέφρας, που μπορεί να τοποθετηθεί σε όλες τις τελετές της ημέρας. Με αυτή την απλή χειρονομία της λειτουργικής περιόδου της τεσσαρακοστής που ξεκινά, τονίζεται, εκτός από την μετάνοια και ότι είναι περίοδος μεταστροφής, προσευχής και της επιστροφής στον Θεό Πατέρα.
Προέλευση της τελετής
Σύμφωνα με την αρχαία πρακτική, το μυστήριο της μετάνοιας ήταν δημόσιο και αποτελούσε στην πραγματικότητα την ιεροτελεστία που ξεκινούσε την πορεία της μετάνοιας των πιστών, οι οποίοι στη συνέχεια θα λάβαιναν την άφεση κατά την πρωινή τελετή της Μεγάλης Πέμπτης. Στη συνέχεια, η χειρονομία της επίθεσης της στάχτης – η οποία προέρχεται από την καύση των ευλογημένων κλαδιών ελιάς της Κυριακής των Βαΐων του προηγούμενου έτους – γίνεται για όλους τους πιστούς κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας, μετά το τέλος της ομιλίας. Ακόμη και η φόρμουλα που τη συνοδεύει, με την πάροδο του χρόνου, έχει εμπλουτιστεί και με μία νέα: στην αρχή ήταν «θυμήσου ότι χώμα είσαι και στο χώμα θα επιστρέψεις», που είναι από το βιβλίο της Γένεσης. Η νέα φόρμουλα που προστέθηκε είναι: «μετανοείτε και πιστεύετε στο Ευαγγέλιο που προέρχεται από το Ευαγγέλιο το κατά Μάρκο Ευαγγέλιο (1,1-15).
Η βιβλική έννοια της Τέφρας
Η στάχτη την οποία τοποθετούμε στο κεφάλι σήμερα, εμφανίζεται στο βιβλικό κείμενο και αποκτά ένα διπλό νόημα. Πρώτα απ’ όλα δείχνει την εύθραυστη κατάσταση του ανθρώπου ενώπιον του Κυρίου, όπως επισημαίνει ο Αβραάμ ο οποίος μιλά στον Θεό στη Γένεση: «Λαβών τον λόγον και πάλιν ο Αβραάμ είπε· “έχω ήδη αρχίσει να ομιλώ προς τον Κύριον, αν και εγώ είμαι χώμα και στάκτη.…» (Γεν. 18,27).
Και ο Ιώβ υπογραμμίζει το βαθύ όριο της ύπαρξής του: «με έφερες εις τέτοιαν θέσιν, ώστε να φαίνομαι σαν λάσπη. Το χώμα και η στάχτη είναι ο τόπος μου.» (Ιώβ 30,19). Και ιδού και άλλα παραδείγματα από το Βιβλίο της Σοφίας και Σειράχ: « Αυτομάτως και τυχαίως εγεννήθημεν στον κόσμον. Μετά δε τον θάνατον θα επανέλθωμεν εις τέτοιαν κατάστασιν, ως εάν ποτέ δεν υπήρξαμεν. Καπνός, που διαλύεται, είναι η πνοή των ρωθώνων μας· ο δε λόγος μας σαν σπινθήρ, ο οποίος προέρχεται από τας επιθυμίας και τας κινήσεις της καρδίας μας.
Όταν δε ο λόγος μας σβήσει και λήξει η ζωή μας, το σώμα μας θα γίνει στάκτη. Και αυτό, που λέγομεν πνεύμα, θα διαλυθεί ωσάν κούφιος άνεμος. (Σοφ 2, 2-3); «Διατί υπερηφανεύεται ο άνθρωπος, που είναι χώμα και στάκτη; Διότι του υπερηφάνου ανθρώπου, καθ' ον χρόνον ακόμη εζούσε, εγώ έρριψα τα εντόσθιά του κάτω».(Σειράχ 10,9);«Ο Θεός είναι εκείνος, ο οποίος επιβλέπει τας εν υψηλοίς ουρανίους στρατιάς, όλοι δε οι άνθρωποι δεν είναι παρά χώμα και στάκτη».(Σειράχ 17,(27)32).
Τέλος, η στάχτη είναι επίσης ένα συγκεκριμένο σημάδι εκείνων που έχουν μετανοήσει και με ανανεωμένη καρδιά ξεκινούν και πάλι την πορεία προς τον Κύριο, όπως διαβάζουμε στο Βιβλίο του Ιωνά όπου ο βασιλιάς της Νινευή, αφού έλαβε την είδηση της μεταστροφής του λαού του, κάθεται επάνω στη στάχτη, αλλά και σε εκείνο της Ιουδήθ όπου οι κάτοικοι της Ιερουσαλήμ που επιθυμούν να προσευχηθούν στον Θεό ώστε να παρέμβει και να τους ελευθερώσει, κάλυπταν το κεφάλι τους με στάχτες.
Και ο Ιώβ υπογραμμίζει το βαθύ όριο της ύπαρξής του: «με έφερες εις τέτοιαν θέσιν, ώστε να φαίνομαι σαν λάσπη. Το χώμα και η στάχτη είναι ο τόπος μου.» (Ιώβ 30,19). Και ιδού και άλλα παραδείγματα από το Βιβλίο της Σοφίας και Σειράχ: « Αυτομάτως και τυχαίως εγεννήθημεν στον κόσμον. Μετά δε τον θάνατον θα επανέλθωμεν εις τέτοιαν κατάστασιν, ως εάν ποτέ δεν υπήρξαμεν. Καπνός, που διαλύεται, είναι η πνοή των ρωθώνων μας· ο δε λόγος μας σαν σπινθήρ, ο οποίος προέρχεται από τας επιθυμίας και τας κινήσεις της καρδίας μας.
Όταν δε ο λόγος μας σβήσει και λήξει η ζωή μας, το σώμα μας θα γίνει στάκτη. Και αυτό, που λέγομεν πνεύμα, θα διαλυθεί ωσάν κούφιος άνεμος. (Σοφ 2, 2-3); «Διατί υπερηφανεύεται ο άνθρωπος, που είναι χώμα και στάκτη; Διότι του υπερηφάνου ανθρώπου, καθ' ον χρόνον ακόμη εζούσε, εγώ έρριψα τα εντόσθιά του κάτω».(Σειράχ 10,9);«Ο Θεός είναι εκείνος, ο οποίος επιβλέπει τας εν υψηλοίς ουρανίους στρατιάς, όλοι δε οι άνθρωποι δεν είναι παρά χώμα και στάκτη».(Σειράχ 17,(27)32).
Τέλος, η στάχτη είναι επίσης ένα συγκεκριμένο σημάδι εκείνων που έχουν μετανοήσει και με ανανεωμένη καρδιά ξεκινούν και πάλι την πορεία προς τον Κύριο, όπως διαβάζουμε στο Βιβλίο του Ιωνά όπου ο βασιλιάς της Νινευή, αφού έλαβε την είδηση της μεταστροφής του λαού του, κάθεται επάνω στη στάχτη, αλλά και σε εκείνο της Ιουδήθ όπου οι κάτοικοι της Ιερουσαλήμ που επιθυμούν να προσευχηθούν στον Θεό ώστε να παρέμβει και να τους ελευθερώσει, κάλυπταν το κεφάλι τους με στάχτες.
Μετάφραση: ρφ
